ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامۀ مقدماتی موقعیت‌های استرس‌زا براساس آیات قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد روان‌شناسی اسلامی مثبت‌گرا، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

2 استادیار گروه تربیت، پژوهشکدۀ اخلاق و معنویت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

3 کارشناس ارشد روان‌شناسی اسلامی مثبت‌گرا، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف کشف موقعیت‌های استرس‌زا از منظر قرآن و سپس ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامۀ اولیۀ آن در میان دانشجویان و طلاب انجام شده است. برای رسیدن به این هدف از دو روش تحلیل محتوا و پیمایشی استفاده شد. در روش تحلیل محتوا تمام آیات قرآن کریم موردمطالعه قرار گرفت و آیاتی که موقعیت‌های استرس‌زا از آن‌ها قابل استخراج بود، شناسایی، یادداشت‌برداری و کدگذاری و درادامه با تحلیل و بررسی، در 28 موقعیت مختلف دسته‌بندی شدند. در بررسی میزان روایی محتوایی موقعیت‌های استرس‌زا از پنج کارشناس دینی­ روان‌شناسی نظرخواهی شد و 25 موقعیت کشف‌شده به‌دلیل برخورداری از روایی محتوایی لازم تأیید شدند. پس از بررسی روایی محتوایی موقعیت‌های استخراج‌شده و ملاحظۀ نکات کارشناسان، 108 گویه برای پرسش‌نامه طراحی شد. سپس گویه‌های ساخته‌شده در اختیار 11 کارشناس متخصص در زمینۀ روان‌شناسی و روان‌سنجی قرار گرفت تا دربارۀ درستی گویه‌ها اعمال نظر کنند. سپس پرسش‌نامۀ اولیه با 99 گویه (9 گویه از 108 گویه با نظر کارشناسان حذف شد) در دو مرحلۀ آزمایشی (با 31 شرکت‌کننده) و نهایی (با 284 شرکت‌کننده) اجرا شد. درنهایت پس از تحلیل عاملی به روش مؤلفه‌های اصلی و چرخش واریماکس، پرسش‌نامۀ 89 گویه‌ای با 5 عامل استخراج شد. عوامل عبارت‌اند از: موقعیت انسجام شخصیتی، موقعیت احترام و حفظ موقعیت، موقعیت جهت‌گیری‌های دینی­ عقیدتی، موقعیت امنیت و سلامتی، موقعیت نیازهای فیزیولوژیک. برای بررسی اعتبار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. آلفای کل مقیاس 977/0 به‌دست آمد و مشاهدۀ آلفای خرده‌مقیاس‌ها نیز نشان‌دهندۀ قابل قبول بودن همسانی درونی گویه‌ها در تمام عامل‌ها بودند. درمجموع نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد موقعیت‌های استخراج‌شده از آیات قرآن و پرسش‌نامۀ ساخته‌شده از اعتبار کافی برخوردار است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

designing and validating of a preliminary questionnaire of stressful situations based on Quranic verses

نویسندگان [English]

  • hadi esmaeili 1
  • Hamid Rafieihonar 2
  • Seyyedeh Khadijeh Husseini 3
1 M.A student in Islamic
2 Islamic Sciences and Culture Academy
3 Master of Psychology and teacher and memorizer of the Holy Quran
چکیده [English]

this study has aimed to discover the stressful situations from the view point of the Quran and to design and validate its primary questionnaire among university and seminary students.
to achieve this aim , two methods have been used : content analysis and survey. In the content analysis , all verses of the Quran were studied and verses from which stressful situations were extracted were determined , notated and coded. Then, the verses were categorized into 28 different situations by analyzing and investigating. To investigate content validity of stressful situations, 5 religious –psychological experts were consulted and 25 situations were confirmed due to having necessary CVI. After investigating the content validity of extracted situations and considering the mentioned points by experts ,108 items were proposed for v questionnaire. Then, the items were given to 11 experts of psychology and psychometrics so that their validity were investigated. The primary questionnaire with 99 items (9 items from 108 items were deleted based on the experts’ view) was performed in two steps including experimental step( with 31 respondents) and final step( with 248 respondents).
finally, after factor analysis ( principal component analysis and varimax rotation), 89-item questionnaire were extracted with five subscales including : situation of personality cohesion, respect and preserving the situation , religion-opinion orientations, security and health , physiologic needs. To validate , Cronbach's coefficient alpha was used. Total alpha of scales was 0.997 and the alpha of subscales showed that Internal consistency of items in all scales was significant

کلیدواژه‌ها [English]

  • questionnaire
  • validating
  • stressful situations
  • Quran
آدینه، م. (1394). بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسش‌نامۀ استرس و رابطۀ آن با پرسش‌نامه سلامت عمومی در شهر تهران. اولین همایش علمی پژوهشی روانشناسی، علوم تربیتی و آسیبشناسی جامعه. کرمان، صص 5701­5711.
آزاد مرزآبادی، ا.، و اعظمی، ی. (1395). مبانی ایجاد استرس از دیدگاه اسلام. پژوهش سلامت، 2، 125­132.
استورا (1387). تنیدگی یا استرس بیماری جدید تمدن. تهران: رشد.
اسماعیل‌پور، خ.، و بخشعلی‌زاده مرادی، ش. (1393). شدت واکنش‌های سوگ ناشی از فوت خویشاوندان درجه یک. روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، 4، 363­371.
اسماعیلی، ه.، رفیعی هنر، ح.، و حسن‌زاده توکلی، م. (1399). تدوین مدل مقابله با استرس براساس قرآن با تأکید بر روابط بین‌فردی. روان‌شناسی فرهنگی، 5، 112­137.
پیشنمازی، س. م.، تبیک، م.ت.، و براتی سده، ف. (1395). طراحی مداخلۀ بازسازی دینی و بررسی اثربخشی آن بر سلامت روانی. روان‌شناسی فرهنگی، 1، 23­48.
حافظی، م. (1399). مدل مفهومی مرکزیت‌بخشی نابهنجار به خود در منابع اسلامی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مؤسسۀ اخلاق و تربیت.
دیماتئو، ام رابین (1991). روان‌شناسی سلامت. ترجمۀ م. موسوی اصل و همکاران (1387). تهران: سمت.
رضاخانی، س.، و همکاران (1387)، منابع استرس دانشجویان. اندیشه و رفتار در روان‌شناسی بالینی، 9، 7­16.
رضاخانی، س. (1390). ساخت، انطباق و هنجاریابی پرسش‌نامۀ سنجش فشار روانی و نشانه‌های آن. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 3، 93­109.
سارافینو، ا (2002). روان‌شناسی سلامت، ترجمۀ ا. میرزایی (1392). تهران: رشد.
ساعتچی، م. (1398). روان‌شناسی صنعتی و سازمانی. تهران: ویرایش.
سیفی، م.) 1396). بررسی تطبیقی راهکارهای مقابله با استرس از دیدگاه قرآن و علم. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. قم: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
شجاعی، م.ص. (1386). نظریۀ نیازهای معنوی از دیدگاه اسلام و تناظر آن با سلسله‌مراتب نیازهای مازلو. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 1، 87­116.
شریعتمداری، م. (1388). تحقیق و پژوهش در علوم رفتاری. تهران: کوهسار.
شفیع‌آبادی، ع.، و ناصری، غ. (1386). نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شولتز، د.، و شولتز، س. (1400). نظریه‌های شخصیت. ترجمۀ س.ی. محمدی. تهران: ویرایش.
عطاءالله، م.(1393). روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها. قم: دارالحدیث.
فتحی، ف. (1391). فشار روانی و راه‌کارهای مقابله با آن از منظر قرآن کریم. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه اراک.
کوری، ج. (2005). مورد پژوهش در مشاوره و روان‌درمانی. ترجمۀ ع. شفیع‌آبادی و ب. حسینی (1385). تهران: جنگل.
کیقبادی، ل. (1397). بستۀ آموزشی مهارت‌های مقابله با تنیدگی براساس الگوی اسلامی در زنان مطلقه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه قرآن و حدیث.
 لوک سی وارد، ب. (1995). مدیریت استرس. ترجمۀ م.م. قراچه‌داغی (1381). تهران: پیکان.
میردریکوندی، ر. (1382). رابطۀ شخصیت با نظام‌هاى ارزشى از دیدگاهل آلپورت. معرفت، 64، 76­82.
وست، و. (2000). روان‌درمانی و معنویت. ترجمۀ ش. شهیدی و س. شیرافکن (1383). تهران: رشد.
هوکسما، س.ن.، لافتوس، ج.ر.، فردریکسون، ب.، و لوتس، ک. (2003). زمینۀ روان‌شناسی اتکینسون و هیلگارد. ترجمۀ ح. رفیعی (1395). تهران: کتاب ارجمند.
هاتف، ب.، محمدی، ع.، یاری بیگی، ح.، و مفتاحی، غ. (1394). شدت و فراوانی منابع استرس‌زا در ایران. روان‌شناسی سلامت، 1، 5­45.
هومن، ح.ع. (1385). استنباط آماری در پژوهش رفتاری. تهران: سمت.
یوسف‌زاده، م.ر.، و معروفی، ی. (1388). تحلیل محتوا در علوم انسانی (راهنمای عملی تحلیل کتاب‌های درسی). همدان: سپهر دانش.
 
Colman, A. (2014). Dictionary of psychology.oxford university press.
Davis, J. P., Berry, D., Dumas, T. M., Ritter, E., Smith, D. C., Menard, C., & Roberts, B. W. (2018). Substance use outcomes for mindfulness based relapse prevention are partially mediated by reductions in stress: Results from a randomized trial. Journal of Substance Abuse Treatment, 91, 37-48.
Lazarus, R.S., & Folkman, S. (1989). Stress, Appraisal and Copin: from Spinger Publishing Company. New York: USA, 44-234
Pargament, K.L. (1997). The Psychology of Religion Coping: Theory, Reasearch, Practice. New York , London: guilfopd Press.
Pereira-Morales, A. J., Adan, A., & Forero, D. A. (2019). Perceived stress as a mediator of the relationship between neuroticism and depression and anxiety symptoms. Current Psychology, 38(1), 66-74
Polit, D. F., & Beck, Ch. T. (2006). The content validity index: are you sure you know what’s being reported? Critique and recommendations. Research in Nursing & Health, 29(5), 489–497.
Selye, H. (1974). Stress Without Distress. New York: Springer.