امکان‌سنجی بسته مداخله مذهبی مبتنی بر تقرب به خدا در کاهش نشانگان اضطراب: مطالعه تک‌جنسیتی با طرح تک‌آزمودنی- خط پایه چندگانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده زن و خانواده

2 استاد گروه روان‌شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

3 دانشیار گروه روان‌شناسی تربیتی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

مفهوم‌پردازی مفاهیم دینی زمینه‌ساز کاربست آموزه‌های دینی در سطوح مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی است. هدف پژوهش حاضر امکان‌‌سنجی تأثیر بستۀ مداخله‌ای مبتنی‌بر مفهوم تقرب به خدا بر‌اساس اندیشۀ علامه طباطبایی(ره) برای کاهش نشانگان اضطراب بود. این پژوهش از نوع تجربی با طرح تک‌آزمودنی با کنترل خط پایۀ چندگانه با پیگیری دو ماهه بود. در این پژوهش، از میان تمام مردان که در سال 1396 برای درمان اضطراب به مرکز مشاورۀ مأوا مراجعه کردند، تعداد 3 نفر به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامۀ اضطراب کتل و پرسش‌نامۀ اضطراب اسپیلبرگر و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها به‌منظور بررسی پیامدهای اجرای مداخله از روش ترسیم دیداری استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که روند نمرات اضطراب کلی در هر سه مراجع در مرحلۀ خط پایه افزایشی بوده است که این روند در طول جلسات مداخله در هر سه مراجع روندی کاهشی پیدا کرده است و بهبود مراجعان را نشان می‌دهد. معناداری آماری در شاخص درصد بهبود و معناداری بالینی بهبود مراجعان، نشان‌دهندۀ امکان تأثیر این بستۀ مداخله‌ای است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که مفهوم تقرب به خدا ظرفیت مفهوم‌پردازی و تحلیل روان‌شناختی به‌منظور تسهیل در کاربست این مفهوم برای ارتقای سلامت روانی و معنوی در افراد جامعه را دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility study of a religious intervention package based on the closeness to God to reduce anxiety symptoms: A single-sex study with a single-subject design of multiple baseline

نویسندگان [English]

  • Abbas Ayenechi 1
  • masoud janbozorgi 2
  • Hamidreza Hassan Abadi 3
1 Woman and Family Research Center
2 Professor of Psychology, Research Institute of Hawzeh and University, Qom, Iran
3 . Associate Professor of Educational Psychology, Faculty of Psychology and Education, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Conceptualization of religious concepts paves the way for the application of religious teachings at different levels of individual, family and social. The aim of this study was feasibility study of an intervention package based on the concept of closeness to God based on the thought of Allameh Tabataba'I (RA) to reduce anxiety symptoms. This research was an experimental study with a single-subject design with multiple baseline control with two-month follow-up. In this study, from all the people who referred to Mava counseling center for treatment of anxiety in 1396, 3 people were selected by purposive sampling. The Cattell Anxiety Inventory and the Spielberger Anxiety Inventory were used to collect data and the visual inspection method was used to analyze the data to assess the consequences of the intervention. The results show that the trend of general anxiety scores in all three clients, which has been increasing in the baseline stage, has decreased during the intervention sessions in all three clients and shows the improvement of clients. Statistical significance of recovery percentage and clinical significance of clients' improvement indicate the possibility of the effectiveness of this intervention package. Therefore, it can be concluded that the concept of closenessto God has the capacity for conceptualization and psychological analysis to facilitate the use of this concept to promote mental and spiritual health in society.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anxiety
  • closeness to God
  • feasibility study
  • religious psychotherapy
  • single-subject

مراجع

آینه‌چی، ع.، جان‌بزرگی، م.، و غروی‌راد، س. م. (1397). تدوین مدل مفهومی تقرب به خدا بر‌اساس اندیشۀ علامه طباطبایی(ره) و اعتباریابی آن. روان‌شناسی و دین، 3، 5 ـ 22.
آینه‌چی، ع.، جان‌بزرگی، م.، غروی‌راد، س. م.، و حسن‌آبادی، ح. ر. (1397). تدوین مدل مفهومی و بستۀ مداخله‌ای تقرب به خدا بر‌اساس اندیشۀ علامه طباطبایی(ره) و امکان‌سنجی آن برای کاهش اضطراب. رسالۀ دکتری روان‌شناسی عمومی. قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام‌خمینی(ره).
بیان‌زاده، س. ا.، بوالهری، ج.، دادفر، م.، و کریمی کیسمی، ع. (1384). بررسی اثربخشی درمان شناختی ـ رفتاری مذهبی فرهنگی در بهبود مبتلایان به اختلال وسواسی بی‌اختیاری. دانشگاه علوم پزشکی ایران، 44، 913 ـ 924.
پناهی شهری، م. (1372). بررسی مقدماتی روایی، اعتبار و نرم‌یابی فهرست حالت ـ رگه اضطراب اسپیلبرگر. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
پیشنمازی، س. م.، تبیک، م. ت.، و براتی سده، ف. (1396). طراحی مداخلۀ بازسازی دینی و بررسی اثربخشی آن بر سلامت روانی. روان‌شناسی فرهنگی، 2، 23 ـ 48.
جان‌بزرگی، م. (1378). بررسی اثربخشی روان‌درمانگری کوتاه‌مدت آموزش خودمهارگری با و بدون جهت‌گیری مذهبی بر مهار اضطراب و تنیدگی. رسالۀ دکتری روان‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
جانی، س.، مولایی، م.، جنگی قوجه بیگلو، ش.، و پوراسماعیلی، ا. (1393). اثربخشی شناخت‌درمانی مذهب‌محور بر اضطراب مرگ، سازگاری اجتماعی و بهزیستی ذهنی در بیماران مبتلا به سرطان. علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 5، 94 ـ 103.
دوست‌محمدی، ه. (1377). آرامش، افسردگی و اضطراب. نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 146 و 147، 182 ـ 199.
رسولی، رویا؛ رزمی‌زاده، حبیب؛ سدرپوشان، حبیب (1392). تأثیر آموزش ایمن‌سازی در مقابل استرس بر کاهش اضطراب و استرس دانشجویان. مجله علوم رفتاری. 7(1): 48-43.
رضایی، ن.، عزیزملایری، ک.، و عسگری، م. (1398). رابطۀ ادراک خدا و دل‌بستگی به خداوند در دانش‌آموزان دختر دورل اول متوسطه شهرستان ملایر. روان‌شناسی فرهنگی، 1، 81 ـ 93.
رفیعی‌هنر، ح.، جان‌بزرگی، م.، حسن‌آبادی، ح.، ناروئی، ر. (1397). الگوی درمانی خودنظم‌جویی برای افسردگی بر اساس منابع اسلامی: تدوین مدل مفهومی و طرح‌نمای درمان، و مطالعه امکان‌سنجی و پیامدهای اولیه آن. رساله دکتری روان‌شناسی عمومی. قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
شهابی‌زاده، ف. (1394). مدل علی راهبردهای مقابلۀ مذهبی، نقش کارکرد خانواده و دل‌بستگی به خدا. مطالعات روان‌شناختی، 2، 135 ـ 165.
صنعت‌نگار، س.،؛ بهرامی احسان، ه.، اخوت، ا. ر.، و جان‌بزرگی، م. (1396). معناشناسی اختلال اضطراب فراگیر از دیدگاه قرآن کریم. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 20، 89 ـ 115.
طباطبایی، س. م. ح. (1394). المیزان فی تفسیر‌القرآن. قم: اسماعیلیان.
غباری‌بناب، ب.، و حدادی کوهسار، ع. ا. (1390). دل‌بستگی به خدا در بافت فرهنگ اسلامی: پایه‌های نظری، ساخت و رواسازی ابزار اندازه‌گیری. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 4، 81 ـ 106.
فتحی آشتیانی، ع. (1395). آزمون‌های روان‌شناختی. تهران: بعثت.
قهاری، ش.، فلاح، ر.، بوالهری، ج.، موسوی، س. م.، رزاقی، ز.، و اکبری، م. ا. (1391). اثربخشی مداخله‌های شناختی رفتاری و معنوی مذهبی در کاهش اضطراب و افسردگی در زنان مبتلا به سرطان پستان. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 4، 33 ـ 40.
محمدی‌نیا، ل.، یعقوبی، م.، و کلاهدوزان، ا. (1390). اضطراب بر مبنای آیات قرآن کریم و مدیریت آن با رویکرد آرامش‌بخشی. مدیریت اطلاعات سلامت، 8، 213 ـ 225.
مهرام، ب. (1373). هنجاریابی آزمون اسپیلبرگر در شهر مشهد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
یعقوبی، ح.، سهرابی، ف.، و محمدزاده، ع. (1391). مقایسۀ اثربخشی درمان شناختی رفتاری و روان‌درمانی معنوی مذهبی مبتنی بر آموزه‌های اسلام بر کاهش اضطراب آشکار دانشجویان. تحقیقات علوم رفتاری، 2، 99 ـ 107.
یعقوبی، ح.، سهرابی، ف.، و محمدزاده، ع. (1391). مقایسۀ تأثیر رفتاردرمانی شناختی و روان‌درمانی معنوی مذهبی بر کاهش اضطراب پنهان. مطالعات روان‌شناسی بالینی، 7، 145 ـ 163.
یوسفی، ن. (1391). تأثیر شناخت‌درمانی مذهب‌محور و معنادرمانگری بر کاهش نشانگان افسردگی، اضطراب و پرخاشگری دانشجویان. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی (فرهنگ مشاوره)، 3، 137 ـ 158.
Barrera, T. L., Zeno, D., Bush, A. L., Barber, C. R., & Stanley, M. A. (2012). Integrating religion and spirituality into treatment for late-life anxiety: Three case studies. Cognitive and Behavioral Practice, 19(2), 346-358.
Beck, R., & McDonald, A. (2004). Attachment to God: The Attachment to God Inventory, tests of working model correspondence, and an exploration of faith group differences. Journal of Psychology and Theology, 32, 92-103.
Belavich, T. G., & Pargament, K. I. (2002). The role of attachment in predicting spiritual loved one in surgery. Journal of Adult Development, 9(1), 13–29.
Cattell, R. B., & Kline, P. (1977). The scientific analysis of personality and motivation. New York: Academic Press.
Comer, R. J.  (2015). Abnormal Psychology (9rd ed). New York: Worth Publishers.
Elkins D.N. (1995). Psychotherapy and spirituality: Toward a theory of the soul. Journal of Humanistic Psychology, 35(2), 78-98.
Ellison, C. G., Burdette, A. M., & Hill, T. D. (2009). Blessed assurance: Religion, anxiety, and tranquility among US adults. Social Science Research, 38(3), 656-667.
Endler, N. S., & Parker, J. D. A. (1991). Multidimensionality of state and trait anxiety: Factor structure of the Endler Multidimensional Anxiety Scales. Journal of Personality and Social Psychology, 60, 919-26.
Endler, N. S., & Kocovski, N. L. (2001). State and trait anxiety revisited. Anxiety Disorder, 15, 231-245.
Huberty, T. J. (2012). Anxiety and depression in children and adolescents. Springer New York Dordrecht Heidelberg London.
Kennedy, B. L., Schwab, J. J., Morris, R. L., Beldia, G. (2001). Assessment of state and trait anxiety in subjects with anxiety and depressive disorders.  Psychiatric Quarterly, 72, 263-276.
Kirkpatrick, L. A., Shaver, P. R. (1996). An attachment theoretical approach to romantic love and religious belief. Personality and Social Psychology Bulletin, 18, 266-275.
Koszycki, D., Raab, K., Aldosary, F., Bradwejn, J. (2010). A multifaith spiritually based intervention for generalized anxiety disorder: a pilot randomized trial. Journal of Clinical Psychology, 66(4), 430-441.
Mikulincer, M., Shaver, P. R., & Horesh, N. (2006). Attachment Bases of Emotion Regulation and Posttraumatic Adjustment. In D. K. Snyder, J. Simpson, & J. N. Hughes (Eds.), Emotion regulation in couples and families: Pathways to dysfunction and health (pp. 77–99). American Psychological Association.
Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping. New York; Guilford Press.
Paukert, A. L., Phillips, L., Cully, J. A., Loboprabhu, S. M., Lomax, J. W., & Stanley, M. A. (2009). Integration of religion into cognitive-behavioral therapy for geriatric anxiety and depression. Journal of Psychiatric Practice, 15(2), 103-112.
Rowatt, W. C., & Kirkpatrick, L. A. (2002). Two dimensions of attachment to God and their relation to affect, religiosity, and personality constructs. Journal for the Scientific Study of Religion, 41(4), 637–651
Sim, T. N., & Loh, B. S. M. (2003). Attachment to God: Measurement and dynamics. Journal of Social and Personal Relationships, 20(3), 373-389.
Spielberger, C. D., Gorsuch R. L., Lushene R. E. (1970). Manual for the State-Trait Anxiety Inventory (“self-evaluation questionnaire”). Palo Alto: California Consulting Psychologists Press.
Vagg, P. R., Spielberger, C. D., & O’Hearn Jr. T. P. (1980). Is the State-Trait Anxiety Inventory multidimensional? Personality and Individual Differences, 1, 207-214.
VandenBos, G. R. (2015). APA dictionary of psychology. American Psychological Association.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 اردیبهشت 1400
  • تاریخ بازنگری: 26 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 31 شهریور 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار