تدوین مدل مفهومی مقابله با استرس بر اساس آیات قرآن با تاکید بر استرس‌های ناشی از روابط بین انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه قرآن و حدیث مدرس روانشناسی در مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث

2 پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

3 دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل مفهومی مقابله با استرس براساس آیات قرآن و با تأکید بر استرس‎‌های ناشی از روابط بین‎‌فردی انجام شد. روش پژوهش در این تحقیق، به‎‌صورت تحلیل محتوای کیفی شیه و شانون به‎‌شیوۀ تحلیل محتوای عرفی و قراردادی بود. بدین منظور ابتدا با تعیین واحد تحلیل معنایی، تمام آیات قرآن کریم موردبررسی قرار گرفت و آیات مربوط به موقعیت استرس‎‌زا و آیات مربوط به روش‎‌های مقابله استخراج شد. روایی محتوایی آیات مربوط به موقعیت استرس به تأیید پنج کارشناس رسید. سپس برای تحلیل داده‎‌ها، آیات مربوط به مقابله با استرس، با روش تحلیل محتوای کیفی نسخۀ شیه و شانون در سه مرحله کدگذاری شدند. روایی محتوایی کدگذاری‎‌ها به تأیید سه کارشناس رسید. یافته‎‌های پژوهش نشان داد که براساس آیات قرآن کریم، 25 موقعیت استرس‎‌زا قابل‎‌شناسایی بوده است که در آن‎‌ها چهار سبک مقابله را می‎‌توان شناسایی کرد که عبارت‎‌اند از: سبک ارتباط با خدا، سبک ارتباط با خود، سبک ارتباط با دیگران و سبک ارتباط با واقعیت. طبق مدل به‎‌دست‎‌آمده ابتدا باید زمینه‎‌ها فراهم باشد و سپس جهت مهار استرس از سبک‎‌های چهارگانه بهره‎‌مند شد. زمینه‎‌ها شامل خداشناسی، انسان‎‌شناسی، واقعیت‎‌شناسی، هستی‎‌شناسی، گذشته‎‌شناسی و آینده‎‌شناسی هستند. با بررسی رابطۀ چهار سبک مقابله که هستۀ مرکزی مدل حاضر را تشکیل می‎‌دهند و با توجه به آیات و مضامین قرآنی دربارۀ عقل و واقعیت‎‌گرایی، مشخص شد سبک ارتباط با واقعیت نقش اصلی را ایفا می‎‌کند. بنابراین، در امور تربیتی و عملی در حوزۀ سبک‎‌های مقابله، مناسب است اولویت به این سبک داده شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Development of conceptual framework to cope with stress based on the Quranic verses by emphasis on the stresses from interpersonal relations

نویسندگان [English]

  • hadi esmaeili 1
  • hamid rafii honar 2
  • Mohammad-Reza tavakoli 3
1 M.A student in Islamic
2 Islamic Sciences and Culture Academy
3 Quran & Hadith university
چکیده [English]

This study has aimed to develop the conceptual framework to cope with stress on the basis of Qur’anic verses and by emphasizing the stress from inter personal relations. Research Methods In this study, in order to analyze the quality of building materials Hsieh & Shannon (2005). For this purpose, all Qur’anic verses were firstly investigated by determining the semantic analysis unit and verses related to both stressful condition and coping strategies were extracted.Content validity of verses concerning the stressful condition were proved by five experts. To analyze the data , verses relate to coping were then coded by Hsieh & Shannon’s qualitative content analysis in three steps. Three experts proved the content validity of the coding. Findings from the study showed that there were 25 stressful conditions in Qur’anic verses in which four coping strategies van be identified : communication with God , communication with oneself , communication with others and communication with reality. Based on the proposed framework, contexts should firstly be provided and these fourfold strategies can then be used to cope the stress. The contexts have included theology , anthropology, factology, ontology, pastology (past studies) , and futurology. By investigating the relation among these four strategies which are the core of the current study and attention to Quranic verses and contents regarding the intellect and realism ,it has been recognized that the strategy of communicating with reality plays important role. However, it is appropriate in scientific and educational issues in coping strategies that this strategy is prioritized

کلیدواژه‌ها [English]

  • stress
  • coping
  • interpersonal relationships
  • Quran
  • communication with reality
قرآن
ایمان، م.ت.، و نوشادی، م.ر. (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش، 2، 15ـ44.
استورا (1387). تنیدگی یا استرس بیماری جدید تمدن. تهران: رشد.
پارسانیا، ح. (1389). هستی و هبوط انسان در اسلام. قم: نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‎‌ها، دفتر نشر معارف.
پرچم، ا.، و محققیان، ز. (1390). بررسی تطبیقی راهکارهای ایجاد و افزایش امید از دیدگاه روان‎‌شناسی مثبت‎‌نگر و قرآن کریم. معرفت، 164، 99ـ113.
تبریزی، م. (1393). تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی. علوم اجتماعی، 64، 105ـ138.
تمیمی آمدی، ع. (1410). غررالحکم دررالکلم. مصحح س.م. رجایی. قم: دارالکتاب اسلامی.
جوادی آملی، ع. (1395). تفسیر موضوعی قرآن کریم. ج1. قم: اسراء.
حافظی، م. (1399). مدل مفهومی مرکزیت‌بخشی نابهنجار به خود در منابع اسلامی. پایان‎‌نامۀ کارشناسی ارشد. مؤسسۀ اخلاق و تربیت. قم.
دادستان، پ.، عسگری، ع.، و حاجی‎‌زادگان، م. (1388). خانواده راهبردهای مقابله‎‌ای: تحلیل عاملی تأییدی سلسله‎‌مراتبی مقیاس ایرانی مقابله. روان‌شناسی معاصر، 7، 3ـ 18.
رفیعی هنر، ح. (1397). الگوی درمانی خود‎‌ـ‎‌نظم‌جویی برای افسردگی براساس منابع اسلامی: تدوین مدل مفهومی و طرح‌نمای درمان و مطالعۀ امکان‎‌سنجی و نتایج اولیۀ آن. پایان‎‌نامۀ دکتری. مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم.
زنگنه، ح.، نیلی، م.ر.، فردانش، ه.، و دلاور، ع. (1393). اعتباریابی مدل یادگیری زایشی برای بهبود یادگیری تحلیلی دانش‎‌آموزان در درس زیست‎‌شناسی. روان‎‌شناسی تربیتی، 33 ، 95.
سارافینو، ا. (1995). روان‌شناسی سلامت. ترجمۀ ا. میرزایی (1387). تهران، رشد.
سیفی، س.م. )1396). بررسی تطبیقی راهکارهای مقابله با استرس از دیدگاه قرآن و علم. پایان‎‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم.
شجاعی، م.ص. (1396). درآمدی بر روان‌شناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی. قم: دارالحدیث.
طباطبایی، م.ح. )1374). تفسیر المیزان. ترجمۀ م.ب. موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
عطاءالله، م. (1393). روش‎‌های توان‎‌افزایی در سختی‎‌ها. قم: دارالحدیث.
فتحی، ف. (1391). فشار روانی و راهکارهای مقابله با آن از منظر قرآن کریم. پایان‎‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه اراک.
کاویانی، م. (1293). روان‌شناسی در قرآن. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کرد، ن.، و بزازیان، س. (1397). مروری بر تاب‎‌آوری در استرس‎‌های ادارک‎‌شده و راهکارهای مقابله با آن. تهران: چهارمین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در علوم.
لوک سی وارد، ب. (1995). مدیریت استرس. ترجمۀ م، قراچه‎‌داغی (1381). تهران، پیکان
مکارم شیرازی، ن. (1380). تفسیر نمونه. قم: دارالکتب الاسلامی.
هاتف، ب.، محمدی، ع.، یاری بیگی، ح، و مفتاحی، غ. (1394). شدت و فراوانی منابع استرس‎‌زا در ایران. روان‎‌شناسی سلامت، 1، 5ـ 45.
Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1984). Stress, appraisal, and coping (p. 460). New York: Springer Publishing Company.
 Lewis, C. A., Maltby, J., & Day., L. (2005) Religious orientation, religious coping and happiness among UK adults. Personality and Individual Differences, 37, 1816-1825
Pargament, K. I. (2002). The bitter and the sweet: An evaluation of costs and benefits of religiousness. Psychological Inquiry, 13(3), 168-181.
Pargament, K. L. (1997). The psychology of Religion Coping: Theory, research, practice. New York: Guilford Press.
Patton, M. Q. (1987). How to use qualitative methods in evaluation. Newbury: Sage.
Selye, H. (1974). Stress without distress. New York: Springer.
Trankle, T. M. (2006). Psychological well-being, religious-coping and religiosity in college students. Encyclopedia of Quality of Life and Well-Being Research, 53-56.
Tiliouine, H., Cummins, R. A., & Davern, M. (2009). Islamic religiosity, subjective well-being and health. Mental Health, Religion & Culture, 12, 55-74.
Polit, D. F., & Beck, C. T. (2006). The content validity index: are you sure you know what's being reported? Critique and recommendations. Research in nursing & health, 29(5), 489-497.
Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of advanced nursing, 62(1), 107-115.
Hsieh, H. F., & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative health research, 15(9), 1277-1288.